تفکر نقادانه میلی است شدید به جستجوگری، کنار آمدن با عدم قطعیت، انس گرفتن به اندیشیدن، احتیاط در اظهارنظر و ادعا ، آمادگی همیشگی برای تامل کردن و مواجه شدن با اندیشه‌های جدید، احتیاط در تعمیم دادن و نظم ساختگی برقرار کردن میان پدیده ها و دوری جستن از هرگونه فریب خود یا دیگران در اندیشیدن.
اگرچه مهارت داشتن در تفکر نقادانه یکی از مهمترین ویژگی ها و پیش نیازها در روش علمی است اما کاربرد آن بسیار وسیع تر از علم است. ما به این مهارت نه فقط در علم، در سراسر زندگی مان نیاز داریم. شاید در وهله نخست وقتی با عبارت تفکر نقادانه مواجه می شویم معنای واژه نقد و انتقاد کردن به ذهنمان خطور کند که معنای منفی آن عیب جویی کردن و معنای مثبت آن جدا کردن سره از ناسره (خوب ازبد) است، اما تفکر نقادانه ربط چندانی به معناهای بالا ندارد.
تعریف خیلی مختصرش این است که تفکر نقادانه مهارتی است برای اندیشیدن به شیوه ای شفاف و عاقلانه به منظور انجام عملی یا بررسی عقیده‌ای یا اتخاذ تصمیمی.
برخی از کاربردهای تفکر نقادانه به شرح زیر است:
- چگونه سوالات بهتری بپرسیم و پاسخ‌های بهتری مطرح کنیم.
- چگونه مستدل‌تر و عمیق‌تر فکر کنیم، حرف بزنیم و بنویسیم؟
- چگونه شباهت‌ها و تفاوت بین ایده‌ها و حرف‌ها و تحلیل‌های مختلف را ببینیم و ارزیابی کنیم؟
- چگونه میزان محکم بودن و نیز خطاهای احتمالی استدلال‌های مختلف را ارزیابی کنیم؟
- چگونه مسائل و مشکلات را به شکل نظام‌مند و سیستماتیک تعریف و تحلیل کنیم؟
- در میان انبوه رسانه‌هایی که امروزه – تقریباً بدون استثناء – منافع و بقای خود را در اولویت قرار می‌دهند، چگونه می‌توانیم اطلاعاتی مفید، ارزشمند و با حداقل سوگیری به دست بیاوریم؟
- چگونه دانسته‌ها و باورها و شناخت‌مان از جهان را پالایش کنیم و از تعصب و تنگ نظری و پیشداوری فاصله بگیریم؟
- چگونه شفاف‌تر فکر کنیم و حرف‌ها و نظر‌ها و استدلال‌هایمان را به شیوه‌ای شفاف‌تر و متقاعدکننده‌تر به دیگران منتقل کنیم؟
- چگونه از نگاه فردی دیگر و با چارچوب نگرشی متفاوت، به مسائل نگاه کنیم تا از این طریق، گفتگو و تعامل ما با دیگران ساده‌تر و سازنده‌تر باشد؟
- چگونه به دیگران کمک کنیم تا مسائل و مشکلات خود را بهتر و شفاف‌تر ببینند و درک کنند؟
اول تو ذهنت سبک سنگینش کن، بعد تصمیم بگیر
حتما شما هم این عبارت را شنیده اید که “ اول تو ذهنت سبک سنگینش کن، بعد تصمیم بگیر”. اگر بخواهیم به صورت خلاصه بگوییم هم، تفکر نقادانه دقیقا همین کار را انجام می دهد. در واقع شما با یادگیری این مهارت به محض شنیدن هر چیزی، ابتدا آن را روی ترازوی مغز خود سبک سنگین می کنید و سپس تصمیمی خواهید گرفت که به نفع شماست.
بگذارید با مثالی ساده، این موضوع را برای شما بازتر کنیم. فرض کنید که یکی از دوستان شما بهتان زنگ میزند و به شما پیشنهاد یک سرمایه گذاری را می دهد. شما در چنین شرایطی احتمالا ساعت‌ها وقت صرف سبک سنگین کردن این پیشنهاد خواهید کرد. فرصت ها و چالش های آنرا می‌سنجید و سپس تصمیم نهایی را خواهید گرفت.
برای گرفتن نتیجه بهتر از هر تصمیمی قویا تاکید می شود، تمام راه حل های موجود را روی کاغد بنویسید ، جلوی هرکدام مزایا و معایب آن را بنویسید و هیچوقت با عجله تصمیم گیری نکنید .
قدرت مهارت تفکر نقادانه
بعد از این که تفکر نقاد را در زندگی به کار بردید به اهمیت ان پی می برید. این مهارت به شما قدرت های زیادی می دهد:
1. مهارت تفکر نقادانه به شما کمک می کند تا اطلاعات اساسی برای یک تصمیم گیری صحیح جمع آوری کنید.
2. مهارت تفکر نقادانه این قدرت را به شما می دهد که بتوانید از میان اطلاعات و پیشنهادهای فراوانی که به شما می شود، پیشنهادهای سالم را از پیشنهادهای ناسالم تشخیص بدهید.
3. مهارت تفکر نقادانه به شما کمک می کند واقعیت ها را بیابید و خود را محدود به حدس و گمان نکنید.
اما بر سر راه آموزش این مهارت، موانعی هم وجود دارد مانند این نگراش ها:
1. من بیش تر ترجیح می دهم دیگران به من بگویند چه کاری بکنم و چگونه انجام دهم، تا این که خودم بخواهم به آن برسم.
2. من همان کاری را انجام می دهم که به نظرم خوب است. مهم نیست که چرا دیگران با آن موافق نیستند. دوست ندارم درباره تصمیماتم خیلی فکر کنم.
3. از این که خودم دنبال کشف چیزی باشم متنفرم. دوست ندارم مورد انتقاد واقع شوم.
2 جنبه مهم تفکر نقادانه
1- دید همه جانبه
اولین ویژگی تفکر نقادانه این است که به شما کمک می کند تا یک موضوع را از چند منظر بررسی کنید. این یعنی هر حرف یا پیشنهادی را بدون فکر کردن نمی‌پذیرید. این ویژگی باعث خواهد شد که ضریب اشتباهات شما کاهش پیدا کند.
همچنین اگر مثلا در حال درس خواندن باشید، با بررسی جوانب مختلف یک مطلب، شما می توانید درک بیشتری از مطلبی که در حال مطالعه آن هستید پیدا کنید. تجزیه و تحلیل مطالب در عین حال که آنها را مطالعه می کنید، قابلیتی است که هرکسی آنرا ندارد! این یعنی درک مطلب شما هم همزمان افزایش پیدا خواهد کرد
2- سوال کردن را یاد خواهید گرفت
یکی از بزرگترین فواید تفکر نقادانه این است که شما به کمک آن یاد می‌گیرید که کی و کجا سوال کنید. جالب است بدانید که پاسخ بسیاری از سوالات ما در خود سوالات پنهان است. در واقع عدم توانایی ما در سوال پرسیدن و طرح مسئله، باعث می شود که ما در حل مسائل هم ناکام بمانیم. از این رو یاد گرفت اینکه چگونه سوال کنیم به ما در رسیدن به پاسخ‌هایمان کمک خواهد کرد.
اما عدم توانایی در سوال پرسیدن معمولا یک دلیل مهم دارد. ما سوال نمی‌کنیم چون هنوز از زیر سوال بردن موضوع مطمئن نیستیم. این یعنی مغز ما هنوز نتوانسته مطلب را تجزیه و تحلیل کند و درست و غلط آنرا بسنجد. به همین دلیل هم از سوال پرسیدن و زیر سوال بردن پرهیز می‌کنیم. در حالی که تفکر نقادانه به ما کمک می‌کند تا سریعتر به نتیجه برسیم و در صورت لزوم سوال خود را مطرح کنیم.
بیشتر بدانید :
مهارت حل مسئله و تصمیم گیری
هوش هیجانی
مهارتهای ده گانه زندگی طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی
اینستاگرام 
تلگرام(با فیلترشکن)